Hoogwatum, deel 1

Gerard Elema 4 juni 1906 – 22 april 1945

	De 26-jarige Gerard (Gerardus Onnes) Elema is getrouwd met Jantje Catharina Rozeveld op 15 mei 1933 te Noordbroek. Elema is een zoon van Onne Pieter Jans Elema (1874-1959) en Talline Sarina de Jager (1877-1958). Jantje is geboren te Korengarst, gemeente Noordbroek en is dan 22 jaar[1] .   Gerard Elema wordt verdacht van spionage voor verzetsgroep Zwaantje[2]. Zoals op veel boerderijen zitten er bij Elema ook evacués. De SD[3] neemt vijf van hen mee die lopend naar Nansum worden gebracht, bij een weiland vlakbij een bunker. Het verloop van dit verhaal wordt onderstaand weergegeven.
Gerard Elema
Jantje Catharina Rozeveld

De monumentale boerderij Hoogwatum te Hoogwatum, vóór de brand in 1945. Hoogwatum met gracht en slingertuin, O.P. Elema, 1915-1920. De boerderij is afgebrand in 1945, wegens de verzetsactiviteiten van Gerard Elema. Uitgever: Foto Kramer. Bron: RHC GA, Groninger Archieven, Beeldbank Groningen.

Hoogwatum 22 april 1945, 's morgens om 6 uur
Er wordt hevig op de deuren van de boerderij van Elema gebonsd. Overal staan Duitse soldaten, naar het schijnt ontelbaar. Ze vinden een deur los en stormen naar binnen. In alle vertrekken brullen ze: "Heraus! Heraus!" De bewoners kijken verbaasd, begrijpen het niet, maar al spoedig beseffen ze dat er iets heel bijzonders aan de hand is. Vlug staat mevrouw Elema op, om de kinderen aan te kleden en de baby met het nodige in de kinderwagen te stoppen. In de drukte merkt ze niet dat haar man al achter het huis is gebracht. Plotseling hoort ze dat er geschoten wordt.

Geschrokken ziet ze door de openstaande kamerdeur dat de Duitsers, die haar moeten bewaken, naar buiten vliegen. Als ook zij in de gang gaat, ziet ze een Duitser dansen van plezier voor de open deur, en hij roept: "Der Bauer wird geschossen, der Bauer wird geschossen". Op hetzelfde moment ziet ze haar man neervallen in het koren.

Wat ze toen gevoeld moet hebben, valt met geen pen te beschrijven. Toch roept ze nog: "Jansen". Dit is de naam van die Duitser. Slechts dit ene woordje, maar al haar haat en smart moet er daarin gelegen hebben. Verschrikt wendt de Duitser zich om en kijkt recht in haar strak gezicht. Dan draait hij zich om en gaat weg. Zal hij toen gevoeld hebben dat er toch nog zoiets als een geweten bestaat? Mevrouw Elema blijft staan. Allerlei gedachten stormen op haar af, maar ze mag niet toegeven aan haar angst en smart, ze mag ook niet naar haar man toegaan nu, ze moet eerst voor haar kinderen zorgen.

De baby moet nog klaargemaakt worden. Ze vermant zich, pakt het kind in de wagen, wat kleertjes er boven op en dan gaat ze vlug met de andere kinderen naar het erf achter de schuren. Het eerste wat ze ziet is dat haar man nog leeft, en verbonden wordt. Daarna wordt hij door de Duitsers naast de mestvaalt neer gelegd, maar zij moet aan de andere kant van de mestvaalt gaan staan.

Het erf biedt een vreselijk schouwspel. Aan de ene kant van de mestvaalt staan de evacués en logés, nog geheel verbouwereerd en slechts half gekleed, twee jongens zelfs nog in pyjama en op blote voeten, mevrouw Elema met de kinderen en de kinderwagen met de baby, maar voor hen mogen nog wat kleren gehaald worden. Aan de andere kant, geheel apart, ligt Elema. Daartussen door en omheen krioelt het van Duitsers. Ze schreeuwen, commanderen en gaan geweldig te keer.

Dan mag mevrouw Elema een deken halen om over haar man heen te leggen. Angstig en toch vol verlangen gaat ze met de deken naar hem toe. "Is hij ernstig gewond, heeft hij erge pijn?", vraagt ze zich af. Als ze de deken over hem uitspreidt kan ze nog even met hem spreken. Hij is bij zijn volle bewustzijn en ogenschijnlijk lijkt het goed met hem te zijn. Dan jagen de Duitsers haar weer van haar man weg.

Eindelijk is het dan zover dat allen naar de stelling Hoogwatum gebracht zullen worden, maar Elema moet achterblijven! De Duitsers zeggen eerst nog dat er niemand naar Elema mag komen. Hij moet dan zeker maar doodbloeden! Ze hebben hem bij de mestvaalt met het gezicht naar de boerderij gelegd, zo, dat de rook, die straks als de brandstichters hun werk gedaan hebben, op zal stijgen, hem in de ogen zal slaan en hij de ondergang van zijn geliefde monumentale boerderij wel zal moeten zien. Dat weet echter op dat moment nog niemand.

Zo moet zijn vrouw hem achterlaten, terwijl ze denkt dat hij niet ernstig gewond is; als er slechts geholpen mocht worden zou alles wel goed gaan!

Ja, hier hebben Duitsers hun sadisme werkelijk weer eens bot kunnen vieren. Ze hebben goed werk geleverd !

Mevrouw Elema neemt met een laatste blik afscheid van haar man. Zal ze hem nog ooit weerzien.....? Ze weet het niet. Wat er met haar gebeurt weet ze evenmin, maar ze heeft maar één zorg, haar man.

Als ze op de stelling zijn aangekomen moeten ze eerst wachten op de SD, die hen zal verhoren. Na enige tijd zegt één van de kinderen plotseling: "Het huis staat in brand". Op dat moment beroert dit mevrouw Elema echter niet, ze kan alleen maar aan haar man denken, al het andere is bijzaak.

Tenslotte verschijnt de SD, maar of het een half uur of drie uur geduurd heeft, kan ze met geen mogelijkheid gissen, ze heeft alle begrip over de tijd verloren. Eerst worden enige verhoren afgenomen, daarna gaat één der leden van de SD nog even naar Klaas Smit, om te horen of die nog meer weet, naar hij zelf zegt. Daarna worden de vijf mannen, die eveneens van de boerderij zijn meegenomen naar Klaas Smit[4] gebracht. Met een wee gevoel, zien de achterblijvenden hen na; ze geloven stellig dat ze hen nooit terug zullen zien.

Deze vijf worden door de Duitsers meegenomen naar Nansum. Vandaar worden ze naar een klein stukje grasland, omgeven door een smal slootje, gedreven. Ze moeten naast elkaar gaan staan. Dan wordt ieder een spade in de handen geduwd en weerklinkt het bevel: "Grabt". Achter hen staan vijf Duitsers elk met een pistool in de hand, klaar, om zodra het gat diep genoeg is, de gravers een nekschot te geven, zodat hun slachtoffers er vanzelf in zullen vallen. Daarna hebben ze niets anders te doen dan de uitgegraven aarde over de lichamen te werpen......

Dit alles dringt ook tot de vijf mannen door. Dat schijnt toch nog wel enige indruk op de Duitsers te maken en als ook de anderen beginnen aan te dringen op een verhoor, worden ze naar Delfzijl gebracht en daar in een cel gestopt. De volgende dag worden allen weer op vrije voeten gesteld. Op Hoogwatum worden de evacués spoedig na het verhoor weer vrijgelaten en na enige tijd ook de anderen.

Zo lopen dan tegen een uur of elf mevrouw Elema met haar kinderen naar de plaats waar eens hun huis heeft gestaan, maar waar nu niets meer over is dan een rokende puinhoop.

De buren ontfermen zich over de daklozen.........

Elema wordt later door vrienden naar een noodziekenhuis in Spijk gebracht dat echter getroffen wordt door een granaat. Elema raak zwaar gewond. Hij wordt vervolgens door de Canadezen naar een ziekenhuis in Groningen gebracht waar hij nog diezelfde nacht is gestorven. Elema ligt begraven op het kleine kerkhof van Bierum[5].

Afgebrande boerderij vlak voor de bevrijding. Bron: Collectie gemeente Delfzijl. RHC GA, Groninger Archieven.

	Gerard Elema is landbouwer op boerderij Hoogwatum te Hoogwatum geweest voor en in de Tweede Wereldoorlog. Hij overlijdt te Groningen op 38-jarige leeftijd, nadat hij door de Duitsers is neergeschoten.
	De plaquette op de buitenmuur van het koor van de Sebastiaankerk te Bierum herinnert aan de gevallenen voor het vaderland 1940-1945. De volgende namen staan er op. A.D. Omta, geboren 18 maart 1879, overleden 9 september 1944, G. Elema, geboren 4 juni 1906 Woldendorp, overleden 22 april 1945 en H. van Dijken, geboren 5 november 1919, overleden 22 april 1945.

In het menu 'Wereldoorlogen', 'Dorpen', en 'Begraven en...', staan nog meer verhalen ver Hoogwatum.